EN ISO 13849-1 makinenin yasal temelleri, makine kullanımı için koruma tertibatının seçimi ve uygulanması hususlarında açıklamalar gerçekleştiren standart, ISO 13849 olarak nitelendirilmektedir. EN ISO 13849 kapsamında, geçerli olan Avrupa Direktifleri, yönergeler ve standartlar dikkate alınarak, piyasaya sürülen makinelerin, güvenli makine tanımına uygun olmasını sağlamak ve kullanıcıların olası risk durumlarına karşı nasıl korunacağını açıklamak üzere çeşitli bilgilendirmeler yer almaktadır.
Makine güvenliği ve iş koruması alanlarında; makine üreticileri için makine direktifleri, makine işletmecileri için çalışma ekipmanı kullanma direktifleri ve makineyle ilgili olabilecek 2014/30/AB Elektromanyetik Alan Uyumluluk Yönetmeliği gibi diğer direktifler ortaya konmuştur. Bahsedilenler arasında, güvenli makinelerin piyasaya sunulabilmesi için dikkate alınması gereken en önemli standartlardan biri ise EN ISO 13849 standartlarıdır.
Sizler de, ISO 13849 standartları hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak üzere, CE Danışmanı tarafından sizler için hazırlanan makaleyi inceleyebilir; “ISO 13849-1, ISO 13849-2, ISO 13849 standart, ISO 13849 risk değerlendirmesi” gibi diğer pek çok konuya hâkim olabilirsiniz. Ayrıca, yine CE Belgesi tarafından edinebileceğiniz ISO 13849 eğitimleri hizmeti ile sertifikanızı edinebilirsiniz. Ayrıntılı bilgi ve sorularınız için, internet sitemiz veya iletişim adreslerimiz üzerinden bizlerle iletişime geçiniz.
EN ISO 13849 Nedir
Kısaca tanımlamak gerekirse EN ISO 13849:2015; makine tasarımı için genel ilkelerin uygulanması, makine kontrol sistemlerinin güvenlikle ilgili parçalarının tasarımı ve entegrasyonu hakkında gereksinimlerin açıklanması gibi hususlarda, rehber alınabilecek bir standart olarak geçmektedir.
“EN ISO 13849 nedir?” sorusuna verilebilecek bir diğer cevap, ‘Makine kontrol sistemlerinin, makine emniyet yönetmeliği ilgili bölümlerini tanımlayan standarttır.’ şeklinde olabilmektedir. Makinedeki emniyetle ilgili fonksiyonların güvenilir kabul edilebilmesi için değerlendirilen en önemli parametrelerden biri, ISO 13849 performans seviyeleri olmaktadır.
En basit tanımıyla EN ISO 13849-2, makinenin değerlendirilmesi, çeşitli test ve analizlerle doğrulamanın gerçekleştirilmesi için izlenmesi gereken prosedürlerin belirlenmesi, donanımın güvenlik işlevlerinin, kategorisinin ve performans seviyelerinin açıklanması gibi hususlarda rehber kabul edilebilecek bir standarttır.
ISO 13849-1 kapsamında, makine üreticilerinin çeşitli yükümlülükleri yerine getirmesi, sürecin doğru işlemesi bakımından önemlidir. Bahsedilen ISO 13849-1 requirements yani ISO 13849-1 gereksinimleri, şekildeki gibi kısaca özetlenebilir:
Güvenli makineler; hukuksal anlamda ortaya çıkabilecek bir problemde haklılık payı kazandırmasıyla, üretici ve işletmeciler için; gerekli uygunluk standartlarının sağlanması ile de kullanıcılar için, piyasaya sürülen makinelerde aranan bir numaralı nitelik haline gelmiştir.
Bahsedilen güvenli makine niteliklerinin, günümüzün sanayileşen dünyasında, geniş çapta aranması dolayısıyla, konuyla ilgili standartların bulunduğu direktifler hazırlanmış ve kullanıcıların makineye karşı korunabilmesi üzere çeşitli genel geçer kurallar belirlenmiştir.
Makinelerin yapımı ve donanımı aşamasında, çeşitli uygunluk standartlarının sağlandığının ve gerekli kurallara uyulduğunun tespit edilebilmesi için, öncesinde, üretici firmaların gerçekleştirmesi gereken bir inceleme mevcuttur:
ISO 13849-1 Makine Risk Analiz
Makine risk analizi gerçekleştirilirken, ISO 13849 risk değerlendirmesi prosedürleri esas alınır. Bu bağlamda, olası görülen bütün tehlikeler ve tehlike yerleri üretici firma tarafından belirlenir ve değerlendirilir. Yapılan inceleme ve değerlendirmelerin ardından, makine risk analizi uyarınca, üretici firmanın belirlenen riskleri ortadan kaldırması veya belirli düzeylerde azaltması gerekir.
EN ISO 13849 risk değerlendirmesi kapsamına uygun şekilde yürütülen çalışmalar sonucunda belirlenen risk durumunun, tamamen önlenmesi veya en azından tolere edilmesi mümkün değilse, üretici firma tarafından, makine kullanımı sırasında kullanılması gereken uygun kişisel koruyucu donanımlar belirlenir ve taraflar kalan riskler hususunda bilgilendirilir. Önlemlerin, öngörülen faydayı doğru şekilde sağladığının tespit edilmesi üzere, makine kullanımı için toplam bir değerlendirme gerçekleştirmek de önemlidir.
Makinenin, EN ISO 13849-1 Risk Değerlendirmesi kapsamında izleyeceği adımlar şekildeki gibi açıklanabilmektedir:
Makine güvenliği ve iş koruması alanlarında çeşitli yönetmelik ve standartların var olduğunu belirtmiştik. Makine güvenliği hususunda, dünya çapındaki aramalar göz önüne alındığında, en çok ilgi gören standartlardan biri EN ISO 13849 Machine Safety; dolayısıyla Türkçe’ye çevirmek gerekirse, EN ISO 13849 Makine Güvenliği olmuştur.
Makine ve güvenlik yapı parçalarının üretici ve satıcılarını muhatap alan 2006/42/AT Makine Emniyeti Yönetmeliği, piyasaya sürülen makinelerin, sağlık ve güvenlik gereksinimlerini yeterli oranda sağladığını kesinleştirebilmek üzere takip edilen Yönetmelik’tir. İş koruması bağlamında ise, çalışma ekipmanlarının kullanılması hususunda, işverenin çalışanlara karşı sorumluluğunu belirten yönetmelikler oluşturulmuştur.
Bu noktada, Yönetmelikler dahilinde belirlenen harmonize standartların uygulanması, uyumluluk varsayımının temelini oluşturur. Yani, makinenin ilgili direktiflerin kapsamı tarafından belirlenen yasal gereklilikleri yerine getirdiği kabul edilir.
Makine ve makinenin güvenlik araçları için, teknik koruma önlemleri kapsamında risk azaltımı yapılabilmesi için öncelikli olarak, ilgili donanımın, EN ISO 13849 Kategorileri sınıflandırmasında yerinin belirlenmesi gerekir.
Yabancı kaynaklarda EN ISO 13849 Safety Categories olarak da geçebilen sınıflandırma, 4 başlık altında incelenebilir ve bu sınıflandırmanın neye göre gerçekleştirildiği, şekildeki gibi açıklanabilir:
Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanması; ISO 13849 standartları dahilinde, ‘ISO 13849 Güvenlik Fonksiyonları’ başlığı altında özel olarak incelenen, önemli bir meseleyi oluşturmaktadır.
Güvenlik fonksiyonlarının tasarlanmasında, genel aşamalar takip edildikten sonra, makineye, kullanıcıya ve ortama göre çeşitli özelleştirmeler gerçekleştirilebilir. Kısaca özetlenmek istenirse, bilinen adıyla ISO 13849 Functional Safety için aşamalar, şekildeki gibidir:
ISO 13849 performans seviyeleri, makinelerdeki güvenlikle ilgili ekipmanların, bir güvenlik fonksiyonunun risk azaltmasını, öngörülebilir şartlar altında, beklenen düzeylerde gerçekleştirebilme kabiliyeti olarak tanımlanır.
Makinelerde, fonksiyonel güvenliğin doğrulanabilmesi için, ISO 13849 standartları dahiline uygun olarak, gerçek güvenlik seviyesinin, asgari güvenlik seviyesiyle tutarlı olduğu ispatlanmalıdır. Bu ispatlama gerçekleştirilirken başvurulan yöntem, EN ISO 13849-1 standartları uyarınca belirlenen, ekipmanın eriştiği performans seviyesi olmuştur.
Performans seviyelerini belirlemek için, zararın kapsamı, tehlike sıklığı ve tehlikeye maruz kalınan süre, tehlikenin önlenebilme imkânı gibi kriterlerin göz önünde bulundurulması gerekir. Bu bağlamda, alt sistemlerin performans seviyelerinin yer aldığı bir tablo üzerinden gerçek performans seviyesinin belirlendiği basitleştirilmiş yöntem ve ek değerlerin uygulamaya katıldığı ayrıntılı yöntem olmak üzere iki formül kullanılarak, ISO 13849 performance levels olarak da geçebilen değerlere ulaşmak mümkündür.
Türkçe’ye ISO 13849 teşhis kapsamı şeklinde çevrilen fakat asıl anlamı korunmak istenirse, ISO 13849 diagnostic coverage olarak tanımlanabilen uygulamalar, herhangi bir güvenlik fonksiyonunun tasarımını analizlemek üzere, kritik derecede öneme sahiptir.
ISO 13849 teşhis kapsamı; emniyetle ilgili bir sistemin tamamı veya bir kısmı için belirlenmiş, tespit edilebilen tehlikeli arızaların, meydana gelme olasılığı bulunan toplam tehlikeli arızaya oranı şeklinde, yüzdelik dilimle açıklanabilmektedir.
Tehlikeli bir arızalanma ile sonuçlanmayan yani var olması durumunda sistemin tehlikeli duruma düşmeyeceği çeşitli arıza durumları için, endişenin ortadan kaldırılması üzere, teşhis kapsamı olarak nitelendirilen ölçme sistemi oldukça etkilidir.
ISO 13849 standartları kapsamında açıklanan önemli başlıklardan bir diğeri, ISO 13849 validation, yani ISO 13849 doğrulama süreci olmuştur. Doğrulama sürecinin esas amacı; performans seviyesini, dolayısıyla güvenilirliği belirlemek, kontrol sisteminin güvenlikle ilgili her parçasının makine güvenliği kapsamında belirlenen gerekliliklere uyum sağladığını teyit etmek ve güvenliğe dair tüm parçaların, Avrupa uyumlaştırılmış standartları (EN ISO 13849-1: 2008 ve EN ISO 13849-2: 2012) dahilinde gerçekleştirilen açıklamalara uygunluğunu kesinleştirmektir.
ISO 13849 standartları kapsamında da belirtildiği üzere, doğrulama süreci, güvenlikle ilgili sistemleri tasarlayan kişi ve kuruluşlardan tamamen bağımsız, akredite edilmiş ayrı bir firma tarafından gerçekleştirilmek durumundadır. Bahsedilen doğrulama süreci, mümkün olduğunca tasarımın erken evrelerinde başlatılmalıdır; böylece problemler erken tespit edilebilir ve çözülmesi için gerekli zaman tanınmış olur.
Makinelerin ve güvenlik araçlarının üretimi sırasında analizi gerçekleştirilen tehlikenin, ISO 13849 Risk Azaltma (ISO 13849-1 Fault Exclusion) prosedürleri uygulanarak minimal seviyeye getirilmesi veya ortadan kaldırılması için izlenmesi gereken aşamalar, sırasıyla şekildeki gibidir:
EN ISO 13849-1: 2015 mission time yani maksimum görev süresi olarak; ISO 4406/1999 standartlarını dikkate almıştır. Bahsedilen maksimum görev süresi, 20 yıl olarak belirlenmiştir. Ancak maksimum şartlara ulaşılabilmesi için, makinenin ve gereçlerinin uygun zamanlarda, uygun şekilde bakıma tabi tutulması ve bileşenlerin son kullanma tarihi geçmeden önce değiştirilmesi gereklidir.
CE Danışmanı, makine güvenliği hususunda oldukça önem arz eden bir uygulama olan ISO 13849 standartları için, katılımcılarına tecrübe kazandırmak ve uygulamaları optimize etmek üzere, ISO 13849-1 eğitimleri hizmetini sizlere sunmaktadır.
CE Danışmanı, ISO 13849-1 eğitimleri dahilinde; workshoplar, modüler eğitim konseptleri, e-learning gibi çeşitli eğitim içeriklerini bir araya toplamasıyla, katılımcılara bilgi aktarma hususunda maksimum verime ulaşmayı hedeflemektedir.
ISO 13849-1 training çalışmaları sonucunda katılımcılar, şekilde örneklendirilen niteliklere hâkim olurlar:
EN ISO 13849 Sertifika
CE Danışmanı tarafından edineceğiniz ISO 13849 eğitimleri kapsamında kazanacağınız yeterlilikleri, harici olarak da kullanabileceğiniz bir belge halinde ispatlayabilir, yani ISO 13849-1 sertifikası olarak elde edebilirsiniz.
Makine güvenliği dahilinde sunulan ISO 13849-1 eğitimi, makine emniyeti sistemlerinin veya diğer alt sistemlerin tasarlanması, üretimi ve uygulanmasında esas olarak yer alan mühendis, kalite temsilcisi, proje lideri veya test uzmanlarını, ISO 13849 içeriğine tamamen hâkim şekilde geliştirmek üzere programlanmıştır.
Eğitimler sonucunda edineceğiniz ISO 13849-1 sertifikasyonu ise, pek çok alanda yetkinliğinizi kanıtlamak üzere kullanabileceğiniz resmi bir belgedir. Sizler de, bu belgeyi edinip, iş hayatınızda rakiplerinizin önüne geçmek üzere deliller sunmak istiyorsanız, CE Danışmanı ile iletişime geçebilir; ISO 13849 eğitimleri hakkında detaylı bilgiyi edinebilirsiniz.